Ormancılık Sektörünün Devlet Tarafından Öncelikli Olarak Desteklenmesi

Ormancılık Sektörünün Devlet Tarafından Öncelikli Olarak Desteklenmesi Bilgi Notu

16 Nisan 2023

İçindekiler

Amaç. 1

Mevcut Durum.. 1

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 2

Küresel Orman Hedefleri 3

Türkiye Anayasası 3

Ormancılık Sektörünün Desteklenmesi 4

Devlet Yardımları 4

Orman Genel Müdürlüğünün Görev Tanımı 5

Değerlendirme ve Öneriler 5

Yönetmelikte Yer Alan Hususlar 6

İzlenecek Yol 7

Devlet Yardımı Alabilecek Ormancılık Faaliyetleri 8

Amaç

10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ve 09.06.2022 tarih ve 31861 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 102 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi esas alarak hazırlanan “Devlet Yardımlarının Uygulanması, Koordinasyonu, İzlenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 31.03.2023 tarihli ve 32149 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

Bu bilgi notu ağaçlandırma, üretim, orman bakımı, orman köylüsü, mobilya, kağıt vb. tüm yönleri ormancılık sektörünün bir bütün olarak devlet tarafından desteklenmesinin gerekliliği ve yapılabileceklerin değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bunun için uluslararası gelişmeler, Anayasal-yasal ve sektörel durum incelenmiş ve çözüm önerileri geliştirilmiştir.

Mevcut Durum

Dünya genelinde ormancılık genel olarak “çevre, tarım ve kırsal kalkınma” konsepti içinde değerlendirilmektedir. İdari açıdan orman teşkilatları genelde tarım bakanlıkları ile kısmen de çevre bakanlıkları içinde yer almaktadır.  Az sayıdaki bazı ülkelerde ise müstakil Bakanlıklar ve sektörler olarak yer bulmaktadır.

Örneğin ABD’de Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (United States Department of Agriculture[1]),  Avrupa Birliğinde “Ortak Tarım Politikası- The Common Agricultural Policy)[2] kapsamında ele alınmaktadır.

Avrupa Birliğinin tüm desteklerinin yaklaşık yarısı  “Ortak Tarım Politikası” na tahsis edilegelmiştir.

Kırsal kesime hitap etmesi, ülkelerin mevcut yerli, yenilenebilir ve doğal kaynaklarının kullanımını desteklemesi, uzun süreli yatırımlar olması, doğal etkenlerden çok kolaylıkla etkilenmesi, genelde kendi sektörel getirileri yanında turizm, madencilik, su, gıda güvenliği, çevre, sağlık gibi başka sektörleri desteklemesi gibi faktörler nedeniyle ormancılık sektörü bütün unsurları ile birlikte desteklenen veya desteklenmesi gereken sektörlerden birisi olagelmiştir.

Genelde kırsal kesim şehirlerde yaşayanlara göre daha az gelire sahiptir. Diğer taraftan Dünya Bankası verilerine göre orman köylüsü diğer kırsal kesime göre iki kat daha fakir durumdadır[3].

Buna göre ormancılık-kırsal kalkınma-fakirlikle mücadele-çevresel hedeflere ulaşım arasında çok yakın bir bağ bulunmakta ve küresel ve ulusal seviyede bir çok tedbir alınmakta, politika belgeleri hazırlanmaktadır.

Küresel seviyede bakıldığında 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve Küresel Orman Hedefleri önemli belgeler olarak öne çıkmaktadır.

2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri

“Her türlü yoksulluğu her yerde bitirmek” başlıklı bir Nolu Küresel Kalkınma Hedefi;

• Ulusal şartlara uygun sosyal koruma sistemlerinin ve önlemlerinin herkes için uygulanması ve 2030’a kadar yoksul ve kırılgan kesimin önemli ölçüde kapsanmasının sağlanması,
• 2030’a kadar, başta yoksul ve kırılgan durumdakiler olmak üzere bütün erkek ve kadınların ekonomik kaynaklara ulaşma, temel hizmetlere erişim, toprak ve diğer mülk türlerine sahip olma ve  hükmetme, miras, doğal kaynaklar, uygun yeni teknolojiler ve mikrofinansı da kapsayan finansal hizmetler gibi konularda eşit haklara sahip olmalarının sağlanması
• 2030’a kadar, yoksul ve kırılgan durumda olanların dayanıklılık kazanmalarının sağlanması ve iklimle ilgili aşırı olaylara ve diğer ekonomik, sosyal ve çevresel şoklara ve afetlere maruz kalmalarının ve bunlara karşı kırılganlıklarının azaltılması
• Yoksulluğun ortadan kaldırılmasına yönelik yatırımların hızlandırılması için, yoksul odaklı ve toplumsal cinsiyet eşitliğine duyarlı kalkınma stratejilerine dayalı ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeyde sağlam politika çerçevelerinin oluşturulmasını hedeflemektedir[4].

“Herkes için kapsayıcı, sürekli ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, tam ve üretken istihdamı ve insana yakışır işleri desteklemek” başlıklı 8 Nolu Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi;

• Yüksek katma değerli ve emek-yoğun sektörlere odaklanarak; faaliyet çeşitlendirme, teknoloji geliştirme ve yenilikçilik yollarıyla ekonomik verimliliğin daha yüksek seviyelere ulaştırılması
• Üretken faaliyetleri, insana yakışır iş üretimini, girişimciliği, yaratıcılığı ve yenilikçiliği destekleyen kalkınma odaklı politikaların teşvik edilmesini öngörmektedir.

Hedef 9 “dayanıklı altyapıların inşası, kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşmenin desteklenmesi ve yenilikçiliğin güçlendirilmesini”, Hedef 10 “Ülkelerin içindeki ve arasındaki eşitsizliklerin azaltılmasını”, Hedef 15 ise “Karasal ekosistemlerin korunmasını, yenilenmesini ve sürdürülebilir kullanımının teşvik edilmesini” hedeflemektedir.

Bu kapsamda;

• Her türlü ormanın sürdürülebilir yönetiminin uygulanmasının teşvik edilmesi, ormansızlaştırmanın durdurulması, ormansızlaşmış arazilerin restore edilmesi ve ormanlaştırma ve yeniden ağaçlandırmanın küresel olarak ciddi miktarda artırılması,
• Çölleşmeyle mücadele edilmesi, çölleşmeden, kuraklıktan ve sellerden etkilenen yerleri de içermek üzere bozulmuş kara ve toprakların yenilenmesi ve arazi-kaybından kurtulmuş bir dünyaya ulaşmak için çaba gösterilmesi,
• Sürdürülebilir orman yönetiminin finansmanı için her düzeyden gelen kaynakların seferber edilmesi ve gelişmekte olan ülkelere, sürdürülebilir orman yönetiminin, koruma ve ormanlaştırmayı da içerecek şekilde, geliştirilmesi için yeterli teşviklerin sağlanması,
• Sürdürülebilir geçim kaynakları fırsatlarını takip edebilmeleri için yerel halkların kapasitelerini artırmayı da içerecek şekilde, korunan türlerin kaçak avlanılması ve kaçırılmasıyla mücadele etmek için olan çabalara küresel desteğin geliştirilmesi öngörülmüştür.

Küresel Orman Hedefleri

2017 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Küresel Orman Hedefleri 6 madde ve bunların alt hedeflerini içermekte[5] olup bunlar doğrudan 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ile bağlantılıdır.

• Küresel Orman Hedefi 1: Koruma, restorasyon, ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırmalar dahil olmak üzere, sürdürülebilir orman yönetimi yolu ile, dünya genelindeki orman kaybını tersine çevirmek, orman bozulmasını önlemeye yönelik çabaları arttırmak ve iklim değişikliğine matuf küresel girişimleri desteklemek.
• Küresel Orman Hedefi 2: Ormana bağımlı insanların geçim koşullarını iyileştirmek de dahil olmak üzere, orman temelli ekonomik, sosyal ve çevresel faydaların arttırılması
  • 1 Tüm ormana bağımlı insanlar için aşırı yoksulluğun ortadan kaldırılması,
  • 2 Küçük ölçekli orman işletmelerinin, özellikle de gelişmekte olan ülkelerdeki uygun fiyatlı krediler dahil olmak üzere finansal hizmetlere erişimini ve bunların değer zincirlerine ve pazarlara entegrasyonunun arttırılması,
  • 3 Ormanların ve ağaçların gıda güvenliğine olan katkısının ı önemli ölçüde arttırılması,
  • 4 Ormancılık endüstrisinin, diğer orman kökenli işletmelerin ve orman ekosistem hizmetlerinin sosyal, ekonomik ve çevresel kalkınmaya katkılarının arttırılması,
  • 5 İlgili sözleşmeler, devam eden çalışmalar da dikkate alınarak her tür ormanın; biyolojik çeşitliliğin korunması ve iklim değişikliğinin hafifletilmesi ve adaptasyonu konusundaki katkılarının arttırılması.

Türkiye Anayasası

Ülkemiz Anayasası tarım, kırsal kalkınma, ormancılık sektörüne dair son derece önemli ve vizyoner hususlar içermektedir.

• MADDE 169 “Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır” hükmünü içermekte iken,
• “Orman köylüsünün korunması” başlıklı 170. Madde “Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, … bu halkın işletme araç ve gereçleriyle diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırıcı tedbirlerin alınması…” hükümleri bulunmaktadır. 
• Madde 171 ise “Devlet, milli ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin artırılmasını ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır” hükmünü taşımaktadır.

Ormancılık Sektörünün Desteklenmesi

Ülkemizdeki mevcut durum, küresel ve ulusal politika belgeleri ve hedefleri dikkate alındığında ormancılığın bir bütün olarak “devlet korumasına ve desteğine alınmasının zaruri ve son derece faydalı olacağı” değerlendirilmektedir.

Bu kapsamda ilgili sektörün başta yatırım destekleri olmak üzere tüm devlet desteklerinden, başta orman köylüleri olmak üzere ilgili tüm vatandaşların, sektörde çalışan kişilerin devlet yardımlarından öncelikli olarak istifade etmesi gerektiği mütalaa edilmektedir.

Devlet Yardımları

Devlet Yardımlarının Uygulanması, Koordinasyonu, İzlenmesi ve Değerlendirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik 31.03.2023 tarihli ve 32149 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır[6].

Bu Yönetmelik 09.06.2022 tarih ve 31861 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 102 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesini esas alarak hazırlanmıştır[7].

Buna göre, 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununda yer alan genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile kamu işletmeleri tarafından uygulanan Devlet yardımları bu kapsama girmektedir.

Devlet yardımı  “Sürdürülebilir ve rekabetçi kalkınma amacıyla kamu kaynağı kullanılarak, belirli bir gerçek veya tüzel kişiye veyahut gerçek ve/veya tüzel kişi grubuna, normal piyasa şartlarında elde edemeyeceği bir ekonomik fayda sağlayan; hibe, kredi, taşınır/taşınmaz mal tahsisi, kamu gelir veya alacağından vazgeçme, sermaye katılımı, ayni destek gibi araçlarla gerçekleştirilen uygulamayı” ifade etmektedir.

Uygulayıcı kurum ise “Devlet yardımı uygulamasını doğrudan veya dolaylı olarak yürütmekle yetkili ve sorumlu kamu kurum ve kuruluşları ile kamu işletmelerini” tanımlamaktadır.

Devlet yardımlarındaki temel amaç, sektörleri yönlendirmek ve özendirmek suretiyle elde edilecek neticelerle toplum refahını artırmaktır.

102 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin uygulanmasını takip etmek üzere Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığında “Devlet Yardımları Genel Müdürlüğü[8]” kurulmuştur.

Ormancılıkla ilgili hususlar “Tarım Yardımları Dairesi Başkanlığı” uhdesinde şekillendirilmektedir.

Orman Genel Müdürlüğünün Görev Tanımı

“Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum Ve Kuruluşlar İle Diğer Kurum Ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında” 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre Orman Genel Müdürlüğü;

“…Her türlü orman ürünü üreten, işleyen, pazarlayan, ithalat ve ihracatını yapan özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve üniversiteler ile yakın işbirliği içinde çalışmak, yurt içinde ve yurt dışında danışmanlık yapmak, projeler uygulamak, ormanlar ve ormancılıkla ilgili olarak kamuoyunu bilinçlendirici her türlü faaliyette bulunmak…” ile yetkili ve sorumludur.

Değerlendirme ve Öneriler

İlgili mevzuat ve ulusal/uluslararası gelişmeler çerçevesinde ormancılık sektörünün devlet yardımlarından, devlet desteklerinden ve yatırım teşviklerinden öncelikli olarak istifade edebileceği değerlendirilmiştir.

Bu çerçevede; Türkiye’de sektörün en temel problemleri şöyle sıralanabilir.

1. Birinci problem ülkenin orman varlığının ve üretilen orman emvalinin azlığıdır. Bunun için özellikle endüstriyel amaçlı plantasyonlar desteklenmelidir. Bu çerçevede hızlı gelişen türlerle endüstriyel ağaçlandırma işi ve bu işi yapan firmalar devlet yardımlarından öncelikli olarak istifade etmelidir. Bu kapsamda orman içi ve orman dışından yer tahsisi, dünya standartlarında proje hazırlanması ve uygulanması %100 hibe destekli olarak desteklenmeli, arazi bedeli, vergi vs herhangi bir masraf alınmamalıdır. Devletin bu süreçten tamamen çekilmesi uygun olacaktır.
2. Emisyon ticareti sisteminin altlığı kurulmalı, gönüllü karbon mekanizmaları kapsamında uluslararası standartlara göre hazırlanacak karbon kredili ağaçlandırma projelerinin hazırlık, uygulama ve başvuru aşamaları tamamen devlet desteği kapsamına alınmalıdır.
3. Türkiye’de diğer önemli bir problem zaten kıt olan orman emvalinin, odunun ve diğer ahşap malzemenin orman köylüsü veya diğer vatandaşlar tarafından doğrudan sobalarda yakılmasıdır. Bu durum hem sağlık açısından çeşitli zararlar içermekte, hem de birçok kez kullanılması mümkün olan odunun tek seferde ve verimsiz şekilde tüketilmesine neden olmaktadır. Orman köylerinde ve vatandaşların ısınma/pişirme amaçlı odun kullandığı sektörlerde daha az ve daha etkin odun kullanımını teşvik edici sanayi devlet yardımları kapsamına alınmalıdır. Aynı şekilde fırınlarda ve odun kömüründe kullanılan teknolojinin iyileştirilmesi de birçok ilave sonuçlar getirecektir.
4. İklim değişikliği ile mücadele, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türkiye Yeşil Ekonomi Eylem Planı kapsamında başta kamu kurumları ve orman köyleri olmak üzere, her seviyedeki konutlarda ve iş yerlerinde ahşap kullanımı teşvik edilmelidir.
5. Ormanların sunduğu ürün ve hizmetler, başta odun dışı orman ürünleri olmak üzere, her türlü orman ürünü teşvik edilmelidir.
6. Sıfır Atık Eylem Planı kapsamında, biyolojik çeşitliliği ve yangın riskini de dikkate alarak ormanlardaki dal, çalı, üretim artığı, ahşap malzeme artığı, tüm kullanılmış malzemenin yeniden kullanımı gibi hususlar teşvik edilmelidir.
7. Türkiye’de dünya çapında bir yonga-levha ve MDF ve mobilya sektörü bulunmaktadır. Uzun yıllar sonunda oluşan bu kapasite, savunma sanayi, turizm, müteahhitlik sektörleri gibi desteklenmeli, Orman Genel Müdürlüğü mevzuatında yer alan şekilde bunun için bir eylem planı hazırlamalıdır.

Yönetmelikte Yer Alan Hususlar

İlgili mevzuat kapsamında kurulan Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Devlet Yardımları Genel Müdürlüğü sürecin takibinde yetkili kurumdur.

Sürecin başlaması için “Devlet Yardımlarının Uygulanması, Koordinasyonu, İzlenmesi Ve Değerlendirilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik”- https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/21.5.7023.pdf detaylı şekilde incelenmelidir.

Yönetmelik kapsamında ilk aşamada kamu kurumları ile işbirliği halinde “Devlet yardımı programlarının[9]” belirlenmesi, bunun için “Uygulayıcı Kurumların tekliflerinin ” ulaştırılması gerekmektedir.

Tekliflerin yapılması

MADDE 7- (1) Uygulayıcı kurum Devlet yardımlarına ilişkin teklifini, resmi yazıyla Başkanlığa iletir.

Resmi yazı ekinde;

a) Cumhurbaşkanı Karar Taslağı,

b) Başkanlık tarafından şekli ve içeriği belirlenecek olan Devlet Yardımı Teklif Formu,

c) Ön Etki Değerlendirme Raporu, yer alır.

(2) Cumhurbaşkanı Karar Taslağının, Devlet yardımının amacı, kapsamı, unsurları, yardımın oranı ve/veya miktarı, süresi, uygulayıcı kurumun yetki ve sorumlulukları gibi Devlet yardımına ilişkin asli unsurları içermesi esastır.

İlgili yönetmelikte Devlet yardımı türleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır.

a) Nakdi yardım:

b) Sermaye yardımı

c) Vergi yardımı

ç) Sosyal güvenlik yardımı

d) Taşınmaz yardımı:

e) Altyapı yardımı

f) Ayni yardım

g) Finansman yardımı

ğ) Satın alma yardımı

h) Teknik-eğitim yardımı

İzlenecek Yol

İzlenecek yol ve metodoloji açısından öncelikle, ama hiç zaman geçirmeden, konunun kapsamlı şekilde değerlendirilmesi, bir ekip koordinasyonunda bir rapor hazırlanması uygun olacaktır.

İkinci adımda bu raporun temel alındığı yarım günlük bir çalıştay düzenlenebilir. Bu çalıştaya Tarım ve Orman Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOSGEB, Avrupa Birliği Türkiye Temsilciliği, Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı, FAO, UNDP, Üniversiteler, ilgili STK’lar, İş Dünyası ve Akademisyenler davet edilebilir.

Bu çalıştaydan beklenti Orman Genel Müdürlüğü veya Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Devlet Yardımları Genel Müdürlüğüne  sunulacak “Devlet Yardımı Teklifi ve Etki Değerlendirme Raporu” formatının müzakere edilmesi ve hazırlanması olarak tespit edilebilir.

Bu çalıştaya hazırlık kapsamında yetkililer ile görüşülmeye başlanması ve hazırlanan davetiyenin elden takdim edilmesinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.

Üçüncü adımda sektör tarafından hazırlanan  “Ormancılık Sektörü Devlet Yardımı” taslağı Tarım ve Orman Bakanlığı/Orman Genel Müdürlüğüne sunulabilir.

Dördüncü adımda bu teklifin Cumhurbaşkanlığına sunulması ve Cumhurbaşkanı Kararının çıkartılması takip edilebilir.

Devlet Yardımı Alabilecek Ormancılık Faaliyetleri

1. Hızlı gelişen türlerle yapılacak endüstriyel plantasyonların ve çalışacak firmaların desteklenmesi
2. Başta kurak bölgeler olmak üzere Türkiye genelinde ve etrafındaki coğrafyada yetişebilecek, sanayide kullanılabilecek odun hammaddesini karşılamaya destek olacak türlere dair klon tespiti, doku kültürü ile üretim faaliyetlerinde çalışacak özel sektörün desteklenmesi
3. Biomass sektörünün talebini karşılamak üzere; kenevir, arundo (kamış) gibi yıllık bitkilerin yaygınlaştırılması ve kullanımının teşvik edilmesi, sanayinin buna göre geliştirilmesi,
4. Ahşabı ve odunun en az ve en verimli şekilde kullanılmasını destekleyecek teknolojiler (köylerde ısınma ve pişirmede kullanılan sobalar, pelet, palet, odun kömürü vb.)
5. Orman köylerinde odun ihtiyacını azaltmak üzere güneş enerjisi sistemlerinin yaygınlaştırılması teknolojileri ve firmaları
6. Ahşabın en uzun süreli kullanımını ve karbon depolanmasını desteklemesi, petrol, beton, plastik gibi genellikle ithal ve kirletici malzemeler yerine, başta kamu binaları ve konutlar olmak üzere her türlü alanda ahşabın kullanılmasını teşvik edici teknolojiler ve sektör,
7. Ormanlardaki üretimler kadar, özel sektöre ait, kavak, meyve ağacı, söğüt, kızılağaç gibi çeşitli ağaç türlerinin ekonomiye kazandırılmasını teşvik edecek mekanizmalar
8. Yurtiçi ve yurtdışında faaliyet gösteren firmaların hazırlanan program kapsamında desteklenmesi,
9. Başta Rusya, Gürcistan, Ukrayna gibi komşu devletler ve coğrafyalar olmak üzere dünyanın dört bir tarafındaki ormanların Türk firmaları ve ormancıları eliyle yönetilmesine dair çalışmalar (personel yetiştirilmesi, yatırım teşvikleri, devlet desteği vb.)

---

[1] https://www.usda.gov/

[2] https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-glance_en

[3][3] Poverty, Forest Dependence and Migration in the Forest Communities of Turkey Evidence and policy impact analysis

[4] http://www.gonder.org.tr/?p=6163

[5] http://www.gonder.org.tr/?p=6144

[6] https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/03/20230331-22.pdf

[7] https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/19.5.102.pdf

[8] https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/OrganizasyonSemasi_10032023.pdf

[9] Devlet yardımı programı: Tek başvuru veya münferit başvurular sonucunda yararlanılabilen ve birden fazla Devlet yardımını içeren paketi/programı

Örnek bir yatırım desteği kararı:

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/04/20230420-20.pdf