Türkiye ve Dünyada Kooperatiçilik

Kamu ve özel sektrörden ayrı olarak “üçüncü sektör” şeklinde tanımlanan kooperatifçilik oldukça önemli bir  faaliyet kolu.

2016 itibari ile 7 milyar civarında olan dünya nüfusunun yaklaşık bir milyarı, diğer bir ifade ile yedide biri kooperatif üyesi. Ülkemizde ise yaklaşık 80 milyon nüfusu karşılık 8 milyon kooperatif üyesi var. Bu miktar dünya ortalamasının oldukça altında. Diğer bir ifade ile dünya nüfusunun %14’ü, Ülkemizin ise %10′ u kooperatif üyesi.

Daha önceden iki yazıda kooperatifçilik konusuna değinmiştim.

Bunlar;21 Aralık 2015 tarihli ve “Dünya Kooperatifçilik Günü (mü)?”  http://www.gonder.org.tr/?p=4051 ve 29 Mart 2015 tarihli “Yeşil Ordu’nun Mavi Ladinleri” http://www.gonder.org.tr/?p=1671 başlıklı yazılardı.

Bu yazıda mevzuat ve kurumsal yapılanmaya değinmek istiyorum.

Kooperatifçilik konusu Ülkemiz mevzautında oldukça önemli bir yere sahip.

1961 Anayasasının 51. Maddesinde; “Devlet, kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır.” ifadesinin yer alması kooperatifçiliğin gelişmesi için devleti daha aktif ve sorumlu duruma getirmiştir.

Halen yürürlükte olan 1982 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, en üst düzeyde kooperatifçiliğin geliştirilmesi benimsenmiştir. Anayasamızın 171. maddesi, Devlete, milli ekonominin yararlarını dikkate alarak öncelikle üretimin artırılması ve tüketicinin korunmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alma görevini vermiştir. http://koop.gtb.gov.tr/kurumsal/tarihce

• 1969 tarihli 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu
• 1972 tarihli 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu
• 2000 tarihli 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun

Kooperatifçilikle ilgili önemli Kanunlardan bazıları.

Kurumsal yapılanma açısından baktığımızda Kooperatif bir nevi ticari faaliyet olduğundan ağırlıklı olarak Ticaretle ilgili Bakanlıkların uhdesinde yer almış. Günümüzde Kooperatifçilikle ilgili temel bakanlık , Gümrük ve Ticaret Bakanlığı.

2011 yılında kurulan Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, “Esnaf ve sanatkârlar ile kooperatifçiliğe ilişkin politikaları, ilke ve hedefleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak belirlemek, stratejiler geliştirmek, sonuçları izlemek ve değerlendirmek,  Şirketler, kooperatifler ve ticaret sicili memurlukları ile esnaf ve sanatkâr sicil kayıtlarıyla ilgili hizmetleri yürütmek ve bunları denetlemek” ile görevlendirilmiş.

Bu Bakanlığın Ana Hizmet Birimi olarak kurulmuş olan Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü var. “Kooperatifçiliğe ilişkin politikaları, ilke ve hedefleri ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak belirlemek, stratejiler geliştirmek, uygulamak, sonuçlarını izlemek ve değerlendirmek” görevi bu Genel Müdürlüğe verilmiş.

Ayrıca;

• Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’in kooperatifçilikle ilgili düzenleme ve aktivitelerini takip etmek,
• “Uluslararası Kooperatifçilik Örgütü” ve “Kooperatiflerin Tanıtımı ve Geliştirilmesi Komitesi” toplantılarının takibi, duyurulması ve yazışmaların yapılması,
• 2012 Uluslararası Kooperatifçilik Yılı faaliyetlerini hazırlamak ve hazırlık komitesi sekretarya hizmetlerini yürütmek bu Genel Müdürlüğün “Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı” nın uhdesine verilmiş.

Gümrük ve Ticaret Bakanlığına ilaveten Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı da son derece önemli bir role ve yetkiye sahip. Zaten kooperatifçilik ağırlıklı olarak tarımsal bir faaliyet görünüyor. Dünyadaki ve ülkemizdeki kooperatfilerin önemli bir bölümü tarım ve ormancılık alanında faaliyet gösteriyor.

Kooperatiflerin kendi kendilerini temsil etmeleri için de düzenlemeler getirilmiş. 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu, “Türkiye Milli Kooperatifler Birliği ve Danışma Kurulu” oluşturulmasını hükmetmiş. Buna göre;

• Kendi kuruluş yasası var. Merkez Birliği, Bölge Birlikleri, birim Kooperatifleri ve iştirakleri ile ve 1 milyon civarında üyesi ile Kooperatif sektörünün tartışmasız lideri konumunda.
• Gümrük ve Ticaret Bakanlığından ziyade Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile çalışıyor. 1581 sayılı yasa bunu açık şekilde amir.
• Türkiye Milli Kooperatifler Birliğine üye. Türk Kooperatifçilik Kurumunda da temsil ediliyor.
• Uluslararası seviyede;

• Uluslararası Raiffeisen Kooperatifleri Birliği
  Avrupa Birliği Tarım Koooperatifleri Birliği
  Uluslararası Kooperatifler Birliği ne üye. Uluslararası faaliyetler konusunda http://www.gonder.org.tr/?p=4051 linkinden faydalanılabilir.