AB Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğünde Son Durum-11 Haziran 2024

Türkiye açısından durum

Avrupa Birliği Ormansızlaşma ve Orman Tahribatı ile Alakalı Belirli Mal ve Ürünlerin AB Piyasalarında Bulunması ve AB’ye İthal Edilmesi Tüzüğü” kısa adı ile “AB Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü-EUDR” 2023 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu tüzük kapsamında 30 Aralık 2024 tarihinden itibaren AB ülkelerine girecek kereste, mobilya, basılı kâğıt dâhil birçok ürünün 31 Aralık 20220 tarihinden itibaren ormansızlaşmaya neden olmadığını dair, AB standartlarına göre hazırlanan belge aranacak, ibraz edilememesi durumunda gümrüklerden geçişine müsaade edilmeyecektir. Diğer taraftan AB üyesi olmayan birçok ülke de EUDR kurallarına uyacaklarını deklare etmişlerdir.

Ticaret Bakanlığının verilerine göre EUDR kapsamına giren ürünlerin 2023 yılı ihracatı 5,282 milyar USD olup bunun 1,640 milyar USD’si doğrudan AB ülkelerine yapılmıştır. Gerekli düzenlemelerin ivedi bir şekilde yapılamaması veya tüzüğün uygulamasının ileri bir tarihe ertelenememesi durumunda 30 Aralık 2024’ten itibaren bu ihracatın önü kapanacaktır.

Ülkemiz ormanları tamamen Orman Genel Müdürlüğünün idaresi ve kontrolü altında bulunduğundan ve yaklaşık yüzyıldır orman amenajman planlarına dayalı üretim yapıldığından üretimden kaynaklı bir ormansızlaşmadan bahsedilmesi mümkün değildir. Ancak başta ormanın tanımından kaynaklanan farklılıklar olmak üzere, izleme, değerlendirme ve raporlama sistemlerinin farklı olması nedeniyle ciddi bir uyum çalışması zarureti bulunmaktadır.

EUDR çerçevesinde her hangi bir mobilya ürününün bir parçasında kullanılan ürünler dâhil tüm orman temelli ürünlerin dikili olarak bulundukları yerden itibaren son kullanıcıya kadar olan süreçlerinin izlenmesi ve AB tarafından belirlenen standartlara uygun şekilde raporlanması gerekmektedir. Bu ise Orman Genel Müdürlüğü, Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığının ilgili birimleri (bilgi teknolojileri, bitkisel üretim, hayvancılık, doğa koruma, hukuk, strateji vb.), orman emvali üreticileri, tüccarları, sivil toplum kuruluşları, orman köylüleri ve nihai tüketiciler arasında yoğun ve etkin bir işbirliği gerektirmektedir.

Tüzük kapsamında (Bölüm 5-Ülke Kıyaslama Sistemi ve Üçüncü Ülkelerle İşbirliği) üretici ülkelerin AB Komisyonu ile işbirliği yapması öngörülmektedir. Bu çerçevede 30 Aralık 2024 tarihinden önce ülkelerin veya gerekmesi durumunda ülkelerin bazı bölümlerinin (Orman Bölge ve Orman İşletme Müdürlüklerinin, gerektiğinde Orman İşletme Şefliklerinin) “yüksek veya düşük riskli” olduklarının tespitinin yapılması öngörülmektedir.

Bunun için ilgili orman teşkilatı kanalıyla ülkelerle doğrudan işbirliği esas alınmakladır. Bu işbirliğinin mümkün olmaması durumunda AB’ nin kendi değerlendirmesini yapması beklenmektedir. Bunun için uydu sistemleri, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC), Birleşmiş Milletler Orman Forumu (UNFF), FAO Küresel Orman Değerlendirmesi (FRA) gibi kurumlar için hazırlanan raporlar ve ülke içinde STK’lar ve akademik çevrelerce hazırlanan belgeler kullanılacaktır.

Bugüne kadar EUDR ile ilgili olarak Orman Genel Müdürlüğünce AB Komisyonu ile herhangi bir irtibatta bulunulmamıştır. Bu irtibat Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü https://uaabgm.ticaret.gov.tr/kurumsal/organizasyon-semasi AB Tekpazar ve Yeşil Mutabakat Dairesi Başkanlığınca yürütülmektedir.

Arz edilen bu hususlar çerçevesinde, ülkemizin hem ulusal seviyedeki çalışmalarını koordine etmek, hem de Avrupa Komisyonu ve diğer AB üyesi ülkelerle irtibatını ve müzakerelerini yürütmek üzere, Ticaret Bakanlığı ile yakın işbirliği içinde çalışacak bir koordinasyon ekibine ihtiyaç duyulmaktadır.

Diğer görevlerinin yanında 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 334/ı maddesine göre Orman Genel Müdürlüğü “orman ürün ve hizmetlerinin kullanımını yaygınlaştırmaya yönelik çalışmalar yapmak, her türlü orman ürünü üreten, işleyen, pazarlayan, ithalat ve ihracatını yapan özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve üniversiteler ile yakın işbirliği içinde çalışmak, yurt içinde ve yurt dışında danışmanlık yapmak, projeler uygulamak” ile yetkili ve görevlidir. 

AB Tarafı

Avrupa Komisyonu Ormansızlaşmanın Önlenmesi Tüzüğü konusunda farklı çalışmalar yürütüyor. Bu kapsamda oluşturulan çalışma gruplarından bir tanesi “Commission Expert Group/Multi-Stakeholder Platform on Protecting and Restoring the World’s Forests, including the EU Timber Regulation and the FLEGT Regulation (E03282)-

Buranın web adresi: https://ec.europa.eu/transparency/expert-groups-register/screen/expert-groups/consult?lang=en&groupID=3282

Bu grupta çeşitli zamanlarda toplantılar yapılıyor. https://ec.europa.eu/transparency/expert-groups-register/screen/expert-groups/consult?lang=en&groupID=3282

Buna göre en son toplantı 24 Nisan 2024 tarihinde yapılmış. https://ec.europa.eu/transparency/expert-groups-register/screen/expert-groups/consult?lang=en&groupID=3282

Toplantı sonuç raporuna aynı linkten ulaşmak mümkün. Bundan sonraki ilk toplantı ise 20 Haziran 2024 tarhinde yapılacak.

Bu toplantılara Türkiye’yi temsilen T.C. Ticaret Bakanlığı, Uluslararası Anlaşmalar ve AB Genel Müdürlüğü https://uaabgm.ticaret.gov.tr/, AB Tek Pazar ve Yeşil Mutabakat Dairesi https://uaabgm.ticaret.gov.tr/kurumsal/organizasyon-semasi katılıyor.

Akdeniz İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğinin https://www.akib.org.tr/tr/default.html 7 Haziran 2024 tarihli yazısına göre https://www.akib.org.tr/files/downloads/2024/06/2051e4803a24402051e4803a24402051e4803a24402051e480.pdf aşağıdaki hususlara değinmek mümkün.

Mevzuatın uygulanmasına yönelik olarak Avrupa Komisyonu internet sitesinde yer alan sıkça sorulan sorular belgesinin önümüzdeki dönemde güncellenmesi beklenmektedir.

Komisyon tarafından mevzuatın uygulanmasına yönelik kılavuz üzerinde çalışılmakta olup, söz konusu kılavuzun Haziran ayı sonunda yayımlanması öngörülmektedir. Kılavuz kapsamında özen yükümlülüğü beyanını kolaylaştırıcı bilgilerin, risk analizi süreci kapsamında ne gibi belgeler istenebileceği, risk analizinin nasıl yapılacağı, ürün bazlı ormansızlaşmanın tespit edilmesine yönelik veriye nasıl ulaşılabileceği, özen yükümlülüğü beyanında esas olan ormansızlaşmanın önlenmesine ek olarak ülke mevzuatına uygunluk (legality) hususlarının nasıl tanımlanacağı gibi hususların açıklığa kavuşturulması öngörülmektedir. Üye ülke mevzuatına uygunluğun gösterilebilmesi amacıyla ülke mevzuatlarının nasıl açıklanacağına ilişkin de yol gösterici bir format oluşturulacaktır.

Mevzuat kapsamında AB pazarına arz edilen ürün, üretici, üretim yeri koordinatları gibi özen yükümlülüğü beyanı kapsamında talep edilecek bilgilerin giriş yapılacağı Bilgi Sistemine dair pilot çalışma tamamlanmış olup, sistem 16 Aralık 2024 tarihi itibariyle uygulamaya geçecektir. Bilgi sisteminde ürün bazlı coğrafi lokasyon bilgilerine yer verilecek, bu kapsamda üretim ülkesi ve bölgesine ilişkin bilgiler zorunlu olurken, üretici adı, üretim yeri gibi firma bazlı verilere yer verilmeyecek, tüm veriler Kişisel Verilerin Korunması Mevzuatına (GDPR) uygun olarak sağlanacaktır. Bilgi sistemine girilecek olan koordinat bilgilerine alt operatörlerin erişimi otomatik olmayacak, bunun için sistemden paylaşım izni için onay vermek gerekecektir. (Mevzuat kapsamı ürünleri AB pazarına arz edecek olan operatör veya tacirler açısından özen yükümlülüğü beyanı zorunluluğu bulunmakta olup, ülkemiz üretici ve tedarikçileri doğrudan sisteme giriş
yapmayacak, ancak özen yükümlülüğü beyanı verecek olan operatör veya tacirlere ilgili bilgi ve belgeleri temin etmeleri gerekecektir.)

Mevzuat kapsamında Komisyonun tüm ülkeleri ormansızlaşma seviyelerine göre risk değerlendirmesine (benchmarking) tabi tutması öngörülmekte olup, risk seviyesine (düşük %1, standart %3, yüksek %9) göre denetim sıklığının belirlenmesi öngörülmektedir. Bu kapsamda, Komisyon tarafından risk değerlendirmesi çalışması başlatılmış olup, mevzuatın uygulamaya geçeceği 30 Aralık 2024 tarihine kadar çalışmanın tamamlanmaması halinde tüm ülkeler ‘standart’ risk kategorisinde yer alacaktır.

• Avrupa Komisyonu tarafından mevzuatın uygulanmasının kolaylaştırılması amacıyla bazı girişimler başlatılmıştır:
  • Capacity 4 Development internet sitesi: https://capacity4dev.europa.eu/topics/forests_en
  • Ormansızlaşmanın önlenmesine yönelik olarak ülke uygulamalarının, mevzuatlarının ve iyi uygulama örneklerinin paylaşılacağı bir bilgi değişimi platformudur. Mevzuat hükümlerine uyum sürecinin kolaylaştırılması amacıyla söz konusu platformda önümüzdeki dönemde üretici ülkelerin yasal düzenlemelerini paylaşmaları mümkün olacaktır.
  • Green Deal Data Space (GDDS): ormansızlaşma mevzuatının yanı sıra döngüsel ekonomi mevzuatları kapsamında ihtiyaç duyulacak veri temini platformu olarak kurgulanan GDDS kapsamında yeni veri setlerinin geliştirilmesine yönelik proje çağrıları da açılmaktadır.
  • Team Europe Initiative: https://international-partnerships.ec.europa.eu/policies/team-europe-initiatives_en 70 milyon Euro fona sahip proje kapsamında ormansızlaşmadan ari değer zincirlerine ilişkin bilgilere yer vermek, üye ülke projelerini koordine etmek üzere Zero Deforestation Hub tesis edilecektir. https://zerodeforestationhub.eu/
  • Orman Ekosistemleri için Sürdürülebilir Tarım Projesi (SAFE) kapsamında Brezilya, Ekvator, Endonezya ve Zambia’da başlatılan, Vietnam ve Kongo’ya da genişletilecek olan Orman Ekosistemleri için Sürdürülebilir Tarım Projesi (SAFE) tarafından finanse edilen çalışma kapsamında küçük üreticiler tarafından yetiştirilen mevzuat kapsamı ürünlerin koordinatlarının tespiti, izlenebilirliğin sağlanması ve sürdürülebilir ürün üretimine yönelik projeler geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
    Buna ek olarak, özellikle Asya ülkelerindeki küçük üreticiler, politika yapıcılar, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarına yönelik farkındalık artırıcı eğitim projeleri de yürütülmektedir.
  • EU Forest Observatory on Deforestation and Forest Degradation: Ormansızlaşmaya ilişkin ülke verilerine erişim sağlanan platform özen yükümlülüğü beyan süreçlerinde ihtiyaç duyulacak verilere erişimi kolaylaştırmayı amaçlamaktadır.
    Özel sektör tarafından başlatılan girişim ve projelere ise aşağıda yer verilmektedir.
  • ICE Commodity Traceability (ICE-COT) Service: Ormansızlaşma mevzuatına uygun kakao ve kahve ticareti için mevzuat kapsamı verilerin sisteme girilmesi ve söz konusu verilerin doğrulanması hizmeti verilmektedir.
  • Tracemark: Google Cloud ve Google Earth tarafından desteklenen platform tedarik zincirinde ormansızlaşmaya ilişkin verilerin temin edilmesini sağlamaktadır. Bu çerçevede, palm yağından başlayarak tüm ürünlere yayılmak üzere ormansızlaşmaya yol açmayan ürünlere ilişkin tedarikçilere, mevcut tedarikçilerin ormansızlaşmaya etkisine dair bilgilere erişim sağlanacaktır. Google tarafından Unilever gibi özel sektör kuruluşlarının yanında FAO gibi uluslararası kuruluşlar ile de bu alandaki çalışmaların geliştirilmesi adına ortaklık kurulmuştur.
  • Treemap: Özellikle palm yağı, selüloz ve kağıt ürünlerinde ormansızlaşmanın izlenmesini sağlayan uydu aracı olup, söz konusu ürünlerde sürdürülebilir tedarik zincirlerinin dijital olarak tespit edilmesini sağlar. Öte yandan, söz konusu tedarik zincirlerinde küçük üreticilerin de yer almasının sağlanması amacıyla, özellikle palm yağında küçük üreticilerin mevzuata uygunluğu doğrulamasına destek olunmaktadır.
  • Michelin: Lastik üreticisi Michelin tarafından Sri Lanka’da başlatılan proje kapsamında küçük kauçuk üreticilerinin yeni mevzuat gerekliliklerine yönelik bilgilendirilmesi, söz konusu üreticilere akıllı telefon uygulamaları ile ürünlerinin koordinatlarını tespit etmeye yönelik destek olunması, yerel tedarikçilere mevzuata uyuma yönelik destek olunması amaçlanmaktadır.
  • Pempem: Endonezya’da palm yağı üreticilerinin ürün koordinatlarının tespit edilmesi, tedarikçiler açısından ürün izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla dijital çözümler sağlayan bir uygulama olarak geliştirilmiştir.
  • Global Platform for Natural Rubber-GPSNR: Sürdürülebilir kauçuk tedarik zinciri oluşturulması sürecinin kolaylaştırılması amacıyla firmalar, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve küçük üreticilerin katılımıyla faaliyet göstermektedir.
  • EUDR mevzuatına uyum sürecinde kauçuk tedarik zincirinin izlenebilirliğinin sağlanmasına yönelik olarak EUDR Uygulama Kılavuzu taslağı hazırlanmıştır. Bu çerçevede, anılan kılavuzun, ürünlerin coğrafi koordinatlarının belirlenmesi, tedarikçi haritasının çıkarılması, tedarikçilerden veri toplanması, söz konusu veriler kapsamında EUDR’a uygun tedarikçilerin belirlenmesi, ürünlerin fabrikalara ayrılması sürecinde doğru verinin taşınması sağlanarak izlenebilirliğin korunması gibi alanlarda yol gösterici olması amaçlanmıştır.
• Hollanda tarafından, ağaç ve ağaç ürünlerinin yasadışı kesimden elde edilmemesi ve sürdürülebilir ormancılığın temin edilmesine yönelik düzenlemeler içeren 995/2010 sayılı Kereste Yönetmeliği (EU Timber Regulation- EUTR) kapsamındaki tecrübeler aktarılmıştır. Bu çerçevede, sertifikalı ürün temin etmenin EUDR mevzuatına uyum sürecini kolaylaştıracağı, ancak bunun her halükarda risk analizi kapsamında üreticilerin tarafsız üçüncü taraf denetim süreçlerine tabi olmalarını gerektireceği, söz konusu denetmenlerin ilgili ISO gibi uluslararası standartlarına sahip olmalarında fayda görüldüğü ifade edilmiştir.