Ormanlar ve Dağlarla İlgili Son Düzenlemeler ve Gelişmelerden Örnekler

Dünyanın ve insanlığın en önemli kaynaklarından birisi olan ormanlar uluslararası arenada da layık olduğu yeri alıyor. Bu açıdan 2015 yılı son derece önemli bir yıl.Bu yazıda başta 2015 yılında meydana gelen gelişmeler olmak üzere, 1992 yılından bu tarafa yapılan düzenlemeler ve alınan kararlar değerlendirilmiştir.

1992 yılında Rio’da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansında “ormancılık prensipleri[1]” kabul edilmiştir. 2000 yılında Birleşmiş Milletler Ormancılık Forumu[2] kurulmuş, ardından 2006 yılında BM Genel Kurulu tarafından “Küresel Orman Hedefleri[3]” kabul edilmiştir. Bu hedefler şunlardır:

• Orman tahribatının önlenmesi, alanlarının artırılması,
• Ormanlardan elde edilen ekonomik, sosyal ve çevresel faydaların artırılması, ormana bağlı insanların yaşam şartlarının iyileştirilmesi,
• Sürdürülebilir şekilde yönetilen orman alanlarının  ve orman ürünlerinin artırılması,
• Ormancılık konusunda kullanılan resmi kalkınma yardımlarının artırılması,

2007 yılında BM Genel Kurulu tarafından “Yasal Bağlayıcılığı Olmayan Ormancılık Sözleşmesi[4]” kabul edilmiştir.  Bilahare 2011 yılı “Uluslararası Orman Yılı” olarak, ardından Türkiye’ nin de önerileri[5] ve talebi çerçevesinde 21 Mart “Dünya Ormancılık Günü” olarak ilan edilmişidir.

UNFF’in 10. Oturumu 2013 yılında Türkiye’de yapılmıştır. 4-15 Mayıs 2015 tarihlerinde New York’ta düzenlenen 11. Oturumda “İstediğimiz Ormanlar:2015 Sonrası[6]” başlıklı Bakanlar Deklarasyonu kabul edilmiştir.  Bu Deklarasyonda; ormanlar ve orman dışındaki ağaçların sürdürülebilir kalkınmadaki rolüne vurgu yapılmış, dünya genelinde 1,6 milyar insanın günlük yaşamlarında ormana bağlı oldukları dile getirilmiştir.

Ormanların;

• Fakirliğin giderilmesi,
• Ekonomik büyüme,
• Sürdürülebilir günlük yaşam,
• Gıda güvenliği ve beslenme,
• Cinsiyet eşitliği,
• Kültürel ve manevi değerler,
• Sağlık,
• Su,
• Enerji,
• İklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması ve iklim değişikliğine uyum,
• Çölleşme ile mücadele, toz ve kum fırtınalarının azaltılması,
• Biyolojik çeşitliliğin korunması,
• Sürdürülebilir toprak ve arazi yönetimi,
• Su havzalarının korunması,
• Afet riskinin azaltılması rolünün önemine değinilmiştir.

İstediğimiz Gelecek-The Future We Want (2012)

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı (Rio+20), 20-22 Haziran 2012 tarihinde Brezilya’nın Rio de Janeiro kentinde 40.000’den fazla kişinin katılımıyla gerçekleşmiştir. Konferans, 1992 yılında aynı şehirde gerçekleştirilmiş olan Yeryüzü Zirvesinin üzerinden geçen 20 yıllık süreçte sürdürülebilir kalkınma doğrultusunda ülkelerin başardıkları ve yetersiz kaldıkları hususları tartışmalarına ve gelecekte insan refahını tehdit edecek sorunlara dair seçenekleri ortaya koymalarına olanak sağlamıştır. Sonuç olarak ülkelerin sürdürülebilir kalkınmaya olan politik bağlılıklarını güçlü bir şekilde yenilemesi ile konferans tamamlanmıştır.

Rio+20’deki tartışmalar neticesinde ülkelerin daha yaşanabilir bir dünyaya ulaşmak için verdikleri karar ve taahhütler, “İstediğimiz Gelecek” adlı konferans sonuç belgesinde derlenerek kabul edilmiştir.

Bu belgede “ormancılıkla” ilgili aşağıdaki hususlar yer almıştır. (Paragraf 193).

• Ormanların insanlara olan sosyal, ekonomik ve çevresel faydalarının; sürdürülebilir orman yönetiminin konferansın konularına ve amacına olan katkılarının altını çiziyoruz.
• Sürdürülebilir orman yönetimine ön ayak olan, sektörler arası ve kurumlar arası politikaları destekliyoruz.
• Ormanların sağladığı geniş çaplı ürün ve hizmetlerin, en çok öne çıkan sürdürülebilir kalkınma sorunlarının pek çoğunun çözümüne yönelik fırsatlar sunduğunu yeniden tasdik ediyoruz.
• Ormanların sürdürülebilir yönetimi, ağaçlandırma, ıslah ve yenileme çalışmalarının başarılmasına yönelik çabaların artırılmasına çağrıda bulunarak, yasal yollardan üretilmiş orman ürünlerinin ticaretini teşvik etmek de dâhil olmak üzere ormansızlaşma ve orman bozulmasını etkin bir şekilde yavaşlatan, durduran ve tersine çeviren tüm çabaları destekliyoruz.
• Gelişmekte olan ülkelerdeki ormansızlaşma ve ormanların tahrip edilmesinden kaynaklanan emisyonların ve orman tahribatının azaltılması gibi hâlihazırda uygulanan bu gibi girişimlerin önemine ve gelişmekte olan ülkelerdeki ormanların muhafazasının, ormanların sürdürülebilir yönetiminin ve orman karbon stoklarının geliştirilmesinin rolüne işaret ediyoruz.
• Tüm orman tipleri için bağlayıcı olmayan araçlar ile uyumlu olarak sürdürülebilir orman yönetimini başarmak üzere orman yönetişim çerçevelerinin ve uygulama araçlarının güçlendirilmesi çabalarının artırılmasına çağrıda bulunuyoruz.
• Bu amaçla insanların ve toplulukların geçim kaynaklarını geliştirmek üzere; finans, ticaret, çevreye duyarlı teknolojilerin transferi, kapasite oluşturma ve yönetişim alanlarında işbirliği düzenlemelerinin güçlendirilmesi ile ulusal yasalar ve önceliklerle uygun olarak başta karar-alma ve faydaların paylaşılması olmak üzere mülkiyet hakkı güvencesinin teşvik edilmesi yoluyla ormanların sürdürülebilir bir şekilde yönetilebilmeleri için ihtiyaç duyacakları koşulları sağlamayı taahhüt ediyoruz.

Dağlarla İlgili Hususlar

İstediğimiz Gelecek isimli belgenin 210-211 ve 212 numaralı paragrafları dağlara ayrılmıştır[7].

• Paragraf 210. Dağlık alanlardan elde edilen yararların sürdürülebilir kalkınma için elzem olduğunu kabul ediyoruz. Dağ ekosistemleri, dünya nüfusunun büyük bir bölümüne su kaynağı sağlamada çok önemli bir rol oynar; kırılgan dağ ekosistemleri, iklim değişikliğinin, ormansızlaşma ve orman bozulmalarının, arazi kullanımı değişikliğinin, arazi bozulmalarının ve doğal afetlerin olumsuz etkilerine en açık olan bölgelerdir ve dünyadaki dağ buzulları, çevre ve insan refahını tehdit edecek ölçüde hacmi küçülmekte ve incelmektedir.
• Paragraf 211. Dağların, kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanımını sağlayan yaşam şekilleri geliştirmiş yerli halklar ve yerel toplulukların yaşam alanı olduğunu kabul ediyoruz. Bu toplulukların kenarda kalmaları sebebiyle, bu alanlardaki yoksulluğu, gıda ve besin güvenliğini, sosyal içermeyi ve çevre bozulması konularının ele alınmasına yönelik çalışmaların aralıksız devam edilmesi gerekmekte olduğunu vurguluyoruz. Devletleri, ilgili paydaşların etkin katılımı ve tecrübelerinin paylaşımıyla; dağlık alanların sürdürülebilir kalkınması için mevcut düzenlemelerin, sözleşmelerin ve mükemmeliyet merkezlerinin güçlendirilmesi ile yeni düzenlemeler ve anlaşmaların usulüne uygun olarak belirlenmesiyle, müşterek eylemlerini geliştirmeye davet ediyoruz.
• Paragraf 213. Dağ ekosistemlerinin ve sahip oldukları biyolojik çeşitliliğin korunmasına yönelik çabaların artırılması çağrısında bulunuyoruz. Devletleri; dağlara odaklanan politikalarını başta gelişmekte olan ülkeler olmak üzere dağlık alanlarda yoksulluğun azaltılması konusundaki plan ve programları da içerecek şekilde ulusal sürdürülebilir kalkınma stratejileri ile bütünleştirerek uzun vadeli bir vizyon ve bütüncül yaklaşımlar oluşturmaya teşvik ediyoruz. Bu bağlamda, gelişmekte olan ülkelerde dağlık alanların sürdürülebilir kalkınması için uluslararası destek çağrısında bulunuyoruz.

Dünya Ormancılık Kongresi (2015)

Ormancılık konusundaki uluslararası faaliyetlerin bir diğer “Dünya Ormancılık Kongresi” dir.  İlk Kongre 1926 yılında Roma’da yapılmıştır[8].  On birincisi 13-22 Ekim 1997 tarihlerinde  Türkiye’de (Antalya) yapılan “Dünya Ormancılık Kongresi” nin On dördüncü oturumu 7-11 Eylül 205 tarihlerinde Güney Afrika’ nın Durban şehrinde gerçekleştirilmiştir.

142 ülkeden 4000 civarında katılımcının iştirak ettiği Konferans sonucunda üç tane belge hazırlanmıştır. Bunlar;

• Durban Deklarasyonu: Ormanlar ve Ormancılık İçin 2050 Vizyonu[9]
• Dünya Ormancılık Kongresinin İklim Değişikliği Hakkındaki Mesajı[10]
• 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Hakkında Toplanacak BM Genel Kuruluna Mesaj[11]

Bu üç belgeye kısaca bakacak olursak;

• Ormanların basitçe ağaçlardan ibaret olmadığı, gıda güvenliği ve yaşam kalitesi için temel şartlardan biri olduğu,
• Ormanların; gıda, odun enerjisi, barınak, hayvanlar için yem ve lif, insanlar için gelir ve istihdam sağlayarak, biyolojik çeşitliliği koruyarak toplumunun dayanıklılığına katkı sağlayacağı,
• Entegre arazi yönetimi yaklaşımının, ormansızlaşma, arazi kullanımı çatışmaları, ormanların tarım ve peyzaj yönetimindeki rolünü güçlendirici rol oynayacağı,
• Ormanların iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması ve uyumlaştırma ve karbon depolanması konularında son derece önemli rol oynadığı,
• Bu hedeflere ulaşmak için orman, tarım, finans, enerji, su ve diğer sektörler arasında yeni işbirliklerinin gerektiği, bunun için orman eğitimi, iletişim, kapasite geliştirme, iklim değişikliğinin orman sağlığı üzerindeki etkileri, gençler başta olmak üzere istihdam, cinsiyet eşitliği gibi konularda etkili yatırımlara ihtiyaç duyulacağı,
• 2025 sonrası “Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” belirlenirken ormanlara özel vurgu yapılması gerektiği gibi hususlara değinilmiştir.

2015 Sonrası Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (2015)

25 Eylül 2015 tarihinde  Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından  “2015 Sonrası Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri” kabul edilmiş, buna göre 2030 yılına kadar ulaşılması beklenen 17 Hedef ve bunlara ait alt hedefler belirlenmiştir.

Bu 17 adet hedef şunlardır[12]:

1. Hedef 1. Her tür yoksulluğu, nerede olursa olsun sona erdirmek
2. Hedef 2. Açlığı bitirmek, gıda güvenliğini sağlamak, beslenme imkânlarını geliştirmek ve sürdürülebilir tarımıdesteklemek
3. Hedef 3. İnsanların sağlıklı bir yasam sürmelerini ve herkesin her yasta refahını sağlamak
4. Hedef 4. Herkesi kapsayan ve herkese eşit derecede kaliteli eğitim sağlamak ve herkese yasam boyu eğitim imkânını teşvik etmek
5. Hedef 5. Toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak ve kadınların ve kız çocuklarının toplumsal konumlarını güçlendirmek
6. Hedef 6. Herkesin suya erişimini, suyun sürdürülebilir yönetimini ve hijyenini sağlamak,
7. Hedef 7. Herkes için satın alınabilir, güvenli, sürdürülebilir ve modern enerji sağlamak
8. Hedef 8. Daimi, kapsayıcı ve sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, tam ve üretken istihdamı ve herkes için uygun iş imkanını teşvik etmek,
9. Hedef 9. Dayanıklı altyapı inşa etmek, sürdürülebilir ve kapsayıcı sanayileşmeyi ve yeni buluşları teşvik etmek
10. Hedef 10. Ülkelerin içindeki ve aralarındaki eşitsizlikleri azaltmak
11. Hedef 11.Kentleri ve insan yerleşim yerlerini kapsayıcı, güvenli, dayanıklı ve sürdürülebilir kılmak
12. Hedef 12. Sürdürülebilir tüketim ve üretim modellerini sağlamak
13. Hedef 13. İklim değişikliği ve etkileri ile mücadele için acil olarak eyleme geçmek
14. Hedef 14. Sürdürülebilir kalkınma için okyanusları, denizleri ve deniz kaynaklarını korumak ve sürdürülebilir şekilde kullanmak
15. Hedef 15. Karasal ekosistemleri korumak, restore etmek ve sürdürülebilir şekilde kullanımlarını teşvik etmek, ormanların sürdürülebilir kullanımını teşvik etmek, çölleşme ile mücadele etmek, çölleşme ile mücadele etmek, arazi bozulmasını durdurup trendi tersine çevirmek, biyolojik çeşitlilik kaybını durdurmak
16. Hedef 16. Sürdürülebilir kalkınma için barışçıl ve herkesi kucaklayan toplumları teşvik etmek, herkesin adalete erişimini sağlamak, her seviyede etkin, hesap verebilir ve kucaklayıcı kurumlar inşa etmek
17. Hedef 17. Uygulama araçlarını güçlendirmek ve “Sürdürülebilir Kalkınma İçin Küresel İşbirliği Ortaklığını[13]” yeniden canlandırmak

Görüldüğü üzere bu 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefinden 15 Numaralı olanı doğrudan karasal ekosistemler, ormanlar, çölleşme ile mücadele, arazi bozulması ve biyolojik çeşitlilik hakkındadır. Bununla birlikte gıda güvenliği, sürdürülebilir tarım, suyun sürdürülebilir yönetimi, istihdam gibi konuların yer aldığı maddeler de ormancılıkla ilgilidir.

15 Nolu Hedefin Alt Hedefleri

Görüldüğü üzere belirlenen bu 17 Hedeften birçoğu ormanlarla ilgilidir. Ancak 15 Numaralı Hedef “ormanlar, çölleşme ile mücadele, arazi yönetimi ve biyolojik çeşitlilik” konularına ayrılmıştır.

Bu maddenin alt bölümleri olarak 12 adet alt hedef belirlenmiştir.

Bunlar[14]:

1. 1- 2020 yılına kadar, uluslararası sözleşmelerden kaynaklanan mesuliyetler çerçevesinde, özellikle ormanlar, sulak alanlar, dağlar ve kurak alanlar olmak üzere, karasal alanlar ve karalar içinde kalan tatlı su ekosistemlerinin ve bunların servislerinin korunmalarını, restore edilmelerini ve sürdürülebilir şekilde kullanılmalarını sağlamak.
2. 2- 2020 yılına kadar, bütün orman tiplerinde sürdürülebilir yönetim uygulamalarını teşvik etmek, ormansızlaşmayı durdurmak, bozulmuş ormanları restore etmek, ağaçlandırma ve yeniden ormanlaştırmaları küresel seviyede ve önemli miktarda arttırmak,
3. 3- 2030 yılına kadar, çölleşme ile mücadele etmek, çölleşme, kuraklık ve sellerden etkilenmiş olan araziler dâhil olmak üzere, bozulmuş arazi ve toprağı restore etmek, “arazi bozulumunun dengelendiği” bir dünya için gayret göstermek,
4. 4-2030 yılına kadar, sürdürülebilir kalkınma açısından hayati öneme sahip faydalarının arttırılması amacıyla, biyolojik çeşitlilikleri de dâhil olmak üzere dağ ekosistemlerinin korunmalarını sağlamak,
5. 5- Doğal habitatların bozulması ve parçalanmasını azaltmak amacı ile acil ve etkili eylemler almak, biyolojik çeşitlilik kaybını durdurmak, 2020 yılına kadar, tehdit altındaki türleri korumak ve yok olmalarını önlemek,
6. 6- Genetik kaynakların kullanımından elde edilen faydaların adil ve eşit şekilde paylaşılmasını sağlamak, uluslararası anlaşmalar çerçevesinde, genetik kaynaklarına uygun şekilde erişimi desteklemek,
7. 7-Kaçak avcılığın ve korunan flora ve fauna türlerinin ticaretine son vermek için acil tedbir almak, yasadışı yaban hayatı ürünlerinin arz ve talebine dikkat çekmek
8. 8- 2020’ye kadar istilacı yabancı türlerin yayılmasını önlemek, kara ve su ekosistemlerine verdiklerin zararı önemli ölçüde azaltmak ve bu türlerden öncelikli olanları kontrol altına almak veya tamamen yok etmek
9. 9- 2020’ye kadar ekosistem ve biyoçeşitlilik değerlerinin ulusal ve yerel planlamaya, kalkınma süreçlerine, yoksulluğu azaltma stratejilerine ve hesaplamalara entegrasyonunu sağlamak
10. a- Biyolojik çeşitliliği ve ekosistemleri korumak ve sürdürülebilir kullanmak için gerekli finansal kaynakları tüm imkânları seferber ederek harekete geçirmek ve önemli ölçüde artırmak
11. b- Sürdürülebilir orman yönetiminin finansmanı için her düzeyde tüm imkânlardan yaralanarak kaynakları harekete geçirmek, gelişmekte olan ülkelere koruma ve yeniden ormanlaştırma dâhil sürdürülebilir orman yönetimi için yeterli teşvikler/olanaklar sağlamak
12. c- Yerel toplulukların sürdürülebilir geçim olanaklarını arttırmak için alınacak tedbirler dâhil, kaçak avcılıkla ve korunan türlerin yasadışı ticaretiyle mücadele için yürütülen gayretlere küresel desteği güçlendirmek

6 Nolu Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi

15 Nolu Hedefin yanında “Herkesin suya erişimini, suyun sürdürülebilir yönetimini ve hijyenini sağlamak” başlıklı 6 Numaralı hedef de doğrudan ormanlar ve dağlarla ilgili bir madde içermektedir. 6.6 alt numaralı madde “2020 yılına kadar, dağlar, ormanlar, sulak alanlar, ırmaklar, yer altı su kaynakları ve göller dâhil su ile ilişkili ekosistemleri korumak ve restore etmek” hedefini belirlemiştir.

Şimdi 30 Mayıs 2015 tarihli yazımızda da değinildiği üzere “Ormancılıkla ilgili mevzuat dünya ile uyumlu hale getirilmeli”

 

[1] http://www.un.org/documents/ga/conf151/aconf15126-3annex3.htm

[2] http://www.un.org/esa/forests/index.html

[3] http://www.un.org/esa/forests/documents/global-objectives/index.html

[4] http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=A/res/62/98

[5] http://www.gonder.org.tr/?p=1215

[6] http://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=E/CN.18/2015/L.1/Rev.1

[7] http://www.tr.undp.org/content/dam/turkey/docs/Publications/EnvSust/3.The%20FutureWeWant.pdf

[8] http://www.fao.org/about/meetings/world-forestry-congress/background/past-congresses/en/

[9] http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/wfc2015/Documents/Durban_Declaration_FINAL.pdf

[10] http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/wfc2015/Documents/Climate_change_1.pdf

[11] http://www.fao.org/fileadmin/user_upload/wfc2015/Documents/Climate_change_1.pdf

[12] Bu çeviriler İngilizce aslına uygun olarak İsmail Belen tarafından yapılmıştır.

[13] http://www.irf2015.org/sites/default/files/publications/Retreat%20%235_Background%20Paper%202_Final.pdf

[14] Çeviriler İsmail Belen ve Erkan Kaan Güler tarafından müştereken yapılmıştır.