Sağlıklı Suya Erişim- SDG6

SDG6 da ormanlarla ilgili olarak “2020’ye kadar dağlar, ormanlar, sulak alanlar, nehirler, akiferler ve göller dâhil olmak üzere suyla ilgili ekosistemlerin korunması ve eski haline getirilmesi” hedefi yer almaktadır.

Şüphesiz orman ve su arasında bundan daha fazlası bulunmaktadır[1].

Orman alanındaki su havzaları ve sulak alanlar, evsel, tarımsal, endüstriyel ve ekolojik ihtiyaçlar için dünyanın erişilebilir temiz suyunun yüzde 75’ini tedarik etmektedir.  Dünyanın en büyük şehirlerinin yaklaşık üçte biri içme suyunun önemli bir bölümünü doğrudan ormanda korunan alanlardan temin etmektedir.

Diğer taraftan su sorunu sosyal, ekonomik ve çevresel alanlarda kendini giderek daha fazla hissettirmektedir. Dünya Ekonomik Forumu için 2014 yılında hazırlanan Risk Raporu’na göre su kıtlığı, dünyadaki en önemli üç risk arasında yer almaktadır.

Su konusu Akdeniz Bölgesi için daha hayati önem taşımaktadır. Günümüz itibariyle Akdeniz Bölgesi dünyanın su fakiri bölgeleri arasında yer almaktadır.  Günümüz itibari ile Bölge, küresel nüfusun yüzde 5’ine ev sahipliği yapmakta iken dünyanın yenilenebilir su kaynaklarının yalnızca yüzde 1’ine erişebilmektedir[2].

2025 yılında 63 milyon Akdenizli’ nin kişi başına yıllık 500 m3 den az yağış ile su kıtlığı çekeceği hesaplanmıştır[3].  Son 25 yılı içinde Akdeniz Havzası’nda yağışların %20 azaldığı gözlenmiştir.

SDG6 hedeflerine ulaşabilmek için Akdeniz ormanlarının bilimsel temellere dayalı şekilde yönetilmesi gerekmektedir. İçilebilir suların yüzde 75’inin ormanlık su havzalarından ve sulak alanlardan tedarik edildiği dikkate alınarak bu havzaların sürdürülebilir yönetimine daha fazla itina gösterilmelidir.

Özellikle orman içi üretim, bakım, yangın veya farklı amaçlar doğrultusundaki faaliyetler için yapılan orman yol inşaatlarının kazı-dolgu dengesi ve arazi bozulumu ve benzeri etkileri ile orman yollarında uygulanacak üst yapı, sanat yapılarının seçimi ve boyutlandırılması orman içi su akışını engellemeyecek şekilde düzgün ve sağlam yapılmasına özen gösterilmelidir. Orman yollarını inşaatı gerçekleştirilirken, yamaç eğiminin %40’ın üzerinde olduğu ormanlarda kazı-dolgu dengelenmesi ve yamaç aşağısındaki meşcere açısından dozerler kullanılmama ve kazılan materyal yamaç aşağı atılmamalıdır.

Örneğin Türkiye’de; her yıl 1000 km yeni orman yolu yapılırken, yaklaşık 1000 km standarda uygun olmayan orman yollarının büyük onarımları yapılmaktadır. Yine Orman Genel Müdürlüğü son yıllarda, yamaç eğiminin yüksek olduğu arazide, orman yolları yapılırken dozerler yerine, ekskavatörler kullanımı zorunlu tutulmuştur (Çağlar ve Acar, 2006)[4]. Bu şekilde ekskavatörce kazılan materyal, dozerlere göre daha kontrollü bir şekilde kazı dolgu dengesinde kullanılabilmektedir. Ancak, benzer şekilde kaya patlatma yerine ekskavatöre monteli kaya kırıcıları ile kayaların kırılması yöntemi uygulanabilmektedir.

Çağlar (2008)’de[5] yapmış olduğu çalışmada; yamaç eğiminin %80-85 olduğu arazide, orman yolu yapılırken farklı türlerdeki kayaların patlatması sonucunda oluşan kaya fırlamaları nedeniyle aşağıdaki hasarlar belirlenmiştir. Bunlar;

• Patlatma yapılan kayanın özellikle yamaç aşağısındaki ağaç ve fidanlarda soyma, yaralama, kırma, devirme gibi zararlar oluşturduğu,
• Kaya fırlamaları sonucunda taş parçalarının ağaç gövdelerine saplandığı,
• Yamaç aşağı fırlayan ve yuvarlanan kaya parçalarının verimli orman toprağı yüzeyini kapladığı ve atıl duruma getirdiği,
• Patlatma ile fırlayan veya yuvarlanan kaya parçalarının içme suyu kaynaklarını kirlettiği,
• Yuvarlanan kaya kütlelerinin su akışını değiştirebilecek şekilde sulu ve kuru dere yataklarında yığılmakta olduğu, dere veya ırmak üzerinde olumsuz etkiler oluşturduğu,
• Kontrolsüzce yapılan patlatma sonucunda yamaç aşağısına yuvarlanan kayaların tehlike arz eden bir durumda askıda kaldığı belirlenmiştir.

 

Ormanların su döngüsündeki yeri ve önemi daha fazla ortaya çıkmakta olup, önümüzdeki süreçte temiz içme suyu ihtiyacı için rezerv alanı olarak planlamalara önemli ölçüde dâhil edileceği öngörülmektedir.

Su havzalarında iklim değişikliğinin neden olacağı potansiyel etkileri dikkate alan sürdürülebilir su yönetimi ilkelerinin ortaya konulması son yıllarda oldukça dikkat çeken çalışmalar arasında yer almaktadır. İklim değişikliğine bağlı kurak dönemlerde yeraltı ve yerüstü sularının etkileşiminin ekosistem bileşenleri de (özellikle orman ekosistemleri) dikkate alınarak modellenmesine gereksinim bulunmaktadır.

Ormanlarda gerçekleştirilen üretim faaliyetleri (odun hasadı)  ve odun hammaddesinin nakliyatında kullanılan makine, ekipmanlar ile yapılan operasyonlar su havzaları üzerinde olumsuz etkiye sahiptir. Bu bakımdan; akarsuların yol inşaatları ve üretim faaliyetleri ile kirletilmesi, dere yataklarının doldurulması sonucunda, akarsu rejimi bozulmakta ve sel ve taşkınlar oluşmaktadır.

Türkiye ormanları, 2008 de yürürlüğe giren Orman Amenajman yönetmeliği ile birlikte ekosistem tabanlı fonksiyonel planlar yapılarak yönetilmeye başlanmış olup,  ormanların %16 sı hidrolojik fonksiyonlu orman olarak ayrılmış ve bu havzalardaki ormanlarda temiz su üretimine yönelik teknik müdahale yapılmaktadır.

[1][1]http://www.fao.org/forestry/communication-toolkit/76377/en/

[2] NATO Parliamentary Assembly SCIENCE AND TECHNOLOGY COMMITTEE FOOD AND WATER SECURITY IN THE MIDDLE EAST AND NORTH AFRICA- http://www.nato-pa.int/default.asp?CAT2=0&CAT1=0&CAT0=0&SHORTCUT=4535

[3]http://www.efi.int/files/attachments/publications/efi_what_science_can_tell_us_1_2011_en.pdf

[4] http://www.cofe.frec.vt.edu/documents/2006/COFE_2006_Caglar_Acar.pdf

[5] Çağlar, S., 2008. Orman Yolları Yapımında Kaya Patlatma Tekniği ve Çevresel Etkileri Üzerine Bir Araştırma, Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 208 s., Trabzon.