Muğla’nın Seydikemer ilçesinde trüf incelemesi -8 Eylül 2020

8 Eylül 2020 Salı günü saat 09 00 da Muğla Bölge Müdürlüğü Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Şube Müdürümüz Yüksel Yanmadık ile Seydikemer ilçesine https://tr.wikipedia.org/wiki/Seydikemer yola çıktık. Kaptanımız Cemil Dikik ile birlikte.

• 

• 

• 

Önce Seydikemer-Gökben Köyü Domuzovası mevkinde bulunan trüf bahçesini ziyaret ettik. Burası Demirsoy Tarıma ait. https://demirsoytarim.com/

Firma kendisini “Demirsoy Tarım şirketi Türkiye’de tarım alanında AR-GE çalışmaları yapıp, yeni teknolojileri kullanarak katma değeri yüksek ürünler üretmek ve bunları dünya çapında pazarlamak amacı ile kurulmuştur. Demirsoy Tarım yatırımlarına 2013 yılında Fethiye – Göcek’te kurduğu 25.000 metrekarelik bahçesinde başlamıştır. Bu bahçeyi özel bir çiftliğe dönüştürüp, kışlık siyah trüf mantarı bahçesi ve en değerli lavanta cinsi olan Lavandula Angustifolia’yı üretmeye başlamıştır. Ayrıca bu çiftlikte bir lavanta uçucu yağı damıtma tesisi kurmuştur.

İkinci aşama olarak 2015 yılında Fethiye’nin Domuzovası mevkinde yazlık siyah trüf mantarı, lavandula angustifolia ve safran yetiştirilen 150.000 metrekarelik bir çiftlik kurmuştur.

Üçüncü aşama olarak 2016 yılında Fethiye’nin Kabaağaç köyünde, dünyanın en ileri teknolojilerine sahip serada, trüf mantarı aşılı ağaç fidanları üretimine ve satışına başlamıştır.

Dördüncü aşama olarak, 2019 yılında Antalya’nın Korkuteli ilçesine bağlı Kayabaş köyünde Hazine’den kiraladığı 750.000 metrekarelik arazide tıbbi ve aromatik bitki üretimine başlamıştır. Bu üretimlerine hâlen devam etmektedir.” şeklinde tanıtıyor.

Burada Demirsoy Tarım İşletme Müdürü Niyazi Uluçoban kapsamlı bir bilgi verdi.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ardından Kabaağaç Köyündeki fidanlığa geçtik. Burada Demirsoy Tarım Sera Bahçe Müdürü Nuray Uluçoban ve Zıraat Mühendisi Ali Burak Arabalı dan detaylı bilgiler aldık.

Niyazi Bey trüf serasını anlatıyor.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Nuray Hanımın hazırladığı trüf menüsü gerçekten güzeldi, ben ilk defa tattım.

Nuray Hanım trüf köpeklerini tanıtıyor:

• 

• 

• 

• 

Ardından Seydikemer İlçesinde arıcı Beyza Yavuz’u ziyaret ettik.

Beyza Hanım İngilizce öğretmenliğini bırakıp arıcılığa başlamış.

Beyza Hanım sık sık ulusal medyaya da çıkıyor.

https://www.aa.com.tr/tr/yasam/aricilik-yapan-ingilizce-ogretmeni-talebe-yetisemiyor-/1652674

https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/bal-gibi-basardi-1737871

Beyza Hanım “sepet arıcılığı” ve “sepet örme” konusunda güzel çalışmalar yapmış.

https://www.youtube.com/watch?v=BvcwV_mgZas

Beyza Hanımı dinledikten sonra müsade istedik.

Bu kez Uyluk Tepe eteklerinde, Muğla ilinin Seydikemer ilçesine bağlı bir mahalle olan Çatak Mahallesinin Gerişburnu mevkiinde kurulu “Tuderin Trüf Mantarı ve Lavanta Çiftliği” ni ziyaret ettik.

Burada Utku Özyurt ve eşi Aylin Özyurt ile görüştük. Utku Bey Ordu Gülyalı’lı. ENDECO http://www.endeco.com.tr/anasayfa firmasının sahibi. Tasarımları “Uluslararası Danışmanlık Mühendisleri Federasyonu/International Federation of Consulting Engineers-FIDIC” https://fidic.org/ ödüllü.

Aylin Hanım Adana’lı, dil bilimci. Şehrin gürültüsünden tabiatın, dinginliğin kucağına sığınmışlar.

Güzel bir röportaj yapma fırsatımız da oldu. Utku Bey ve Aylin Hanım kendi imkanları ile ARGE faaliyetleri yaparak “trüf aşılı meşe fidanları” üretmişler.

Bilmeyenler için bunun oldukça zor ve pahalı bir süreç olduğunu hatırlatmak isterim. Ağrılıklı olarak ithal ediliyor ve yarım metreye varmayan trüf aşılı meşe-kestane-fındık fidanının ithal maliyeti 20-25 Euro civarında.

Bir de “Tuderin Trüf Mantarı ve Lavanta Çiftliği-https://www.facebook.com/tuderin/” sayfası kurmuşlar Sayın Özyurt ailesi.

Akşam geç vakitlerde, Yeşilüzümlü Beldesinde bulunan “Avci Kulubesi Restaurant” da Türkiye Arı Yetiştiricileri Merkez Birliği http://www.tab.org.tr/en/ Başkanı Ziya Şahin ile bir araya gelerek günü tamamladık.

9 Aralık 2020 Çarşamba günü “TRÜF MANTARI TANITIM ve ARAŞTIRMA DERNEĞİ– http://trufder.org/” Genel Başkanı Niyazi Çobanoğlu ile tekrar bir değerlendirme toplantısı yapılmış olup, aşağıdaki hususlar dile getirilmiştir.

Fidan Üretimi

1- Trüflü fidanlar seralarda üretilmektedir. Şu anda ticari olarak bu işi yapan tek bir fidanlık bulunmaktadır. Ayrıca Orman Genel Müdürlüğüne ait fidanlıklarda da üretim yapılmaktadır.

2- Seralarda ekilen tohumlar çimlendikten hemen sonra trüf sporları aşılanmaktadır. Aşılanan trüf mantarları 5-6 ay sonra etkin olmaya başlamaktadır. Aşılı fidanlar bir veya iki yıl seralarda bekledikten sonra bahçe oluşturulacak uygun yerlere dikilmektedir.

3- Trüf aşılamasını takiben en erken 7-10 yıl sonra mantar üretimi yapılabilmektedir. Ancak iyi bir üretim için fidanlara iyi bakım yapılmalı, sulaması takip edilmeli, yabani otlar temizlenmelidir.

4- Halihazırda daha çok meşe fidanlarına trüf aşılaması yapılmaktadır. Türkiye’de bulunan bütün meşe türleri trüf mantarı üretimine uygundur. Bununla birlikte uygulamada saplı meşe (Quercus robur), palamut meşesi (Quercus ithaburensis), pırnal meşesi (Quercus ithaburensis), mazı meşesi (Quercus infectoria) fidanlarına aşı yapılmaktadır.

5- Meşelere ilaveten ıhlamur, kestane ve fındık gibi türlere de aşı yapılmaktadır. Ayrıca fıstık çamı (stone pine- Pinus pinea) gibi ibreli türlere de aşı yapılmakla birlikte bunlar henüz ticari olarak yapılmamaktadır.

Trüf Üretim Bahçeleri Kuruluşu

6- Aşılanan fidanlar 1-2 yıl sonra bahçelere dikilmektedir. Bahçelerdeki fidanların yeterli aralıklarla dikilmesi, sulama ve ışıklandırılmasının iyi yapılması önemlidir. Ayrıca trüf mantarı üretimi için fidanlara spor takviyesi yapılması gerekmektedir.

7- Türkiye’de ilk trüf bahçesi tesisi 2014 yılında başlamıştır. Bugüne kadar toplamda 100 hektarlık bir tesis yapıldığı düşünülmektedir. Bir hektar alana yaklaşık 550 fidan dikilmektedir.

8- Ancak 2019 yılı sonu itibariyle bahçelerden herhangi bir trüf mantarı üretimi yapılmamıştır.

Doğal Trüf Alanlarının Tespiti

9- Tesis edilen trüf bahçelerinden mantar alınması için uzunca bir süre gerekmektedir. Diğer taraftan Türkiye ormanlarında oldukça yoğun şekilde trüf mantarı bulunduğu düşünülmektedir.

10- Özellikle bozuk meşe ormanları trüf için uygun alanlardır. Tüm Türkiye’de yılda 1000-2000 ton arasında trüf mantarı yetiştiği varsayılmaktadır. Ancak 2019 sonu itibariyle bunlardan sadece 40 tonu bulunabilmektedir. 40 tonluk bu üretimin ekonomiye katkısı 180 milyon TL hesaplanmıştır. En azından 1000 tonunun ekonomiye kazandırılması durumunda 4,5 milyar TL lik bir potansiyel olduğu ortaya çıkmaktadır.

11- Bu potansiyeli dikkate alarak öncelikle mevcut alanlar tespit edilmeli, üretimlerinin sürdürülebilirliği sağlanmalıdır.

Trüf Avcısı Köpekler

12- Türkiye’de trüf alanlarının tespiti daha çok eğitimli köpekler yardımı ile yapılmaktadır. 2019 sonu itibariyle Türkiye’de toplam 150 adet trüf köpeği olduğu değerlendirilmektedir.

13- İlk köpekler 2011 yılında İspanya’dan gelmiştir. Bu köpeklerden çoğalan yavrular eğitilebilmektedir. 2019 itibariyle eğitimli bir köpek 2000 USD ye alınıp-satılabilmektedir.

İşbirliği Yapılan Kurum

14- Halihazırda trüf mantarı sadece devlete ait ormanlarda bulunmakta olup, tamamıyla “odun dışı orman ürünü” statüsü taşımaktadır. Gerekli düzenlemeler Orman Genel Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.

15- Orman Genel Müdürlüğünce 2014-2018 yıllarını kapsayan “Trüf Ormanı Eylem Planı” yürürlüğe konmuştur. https://www.ogm.gov.tr/Lists/Haberler/Attachments/606/Tr%C3%BCf%20Eylem%20Plan%C4%B1.pdf

Trüf Orman Eylem Planı ile;

Ülkemizin sahip olduğu trüf türlerinin tespiti ile üzerinde bilimsel çalışmaların yapılması,Doğal trüf yayılış alanlarının koruma altına alınarak “Doğal Trüf Ormanları” oluşturulması ve güçlendirilmesi
amacıyla bilimsel çalışmalar yapılması,

Doğal Trüf Ormanlarından çok yoğun trüf potansiyeline sahip olan bölgeleri gen kaynağı olarak koruma
altına alınması,

Trüf yetiştiriciliği açısından uygun olan boş alanlara trüf aşılı fidanların dikilmesiyle “Yapay Trüf Ormanları”
oluşturulması,

Gönüllülere trüf avcılığı kursu verilmesi ve trüf mantarını tanıtıcı seminer verilmesi hususlarında çalışmalar
amaçlanmaktadır.

Bu Eylem Planının uygulamaya konulması ile;

• Orman kolluk görevlilerine trüf mantarı ile ilgili seminer verilerek yasadışı toplama ve tür kaçakçılığının önüne geçilecektir.
• Gönüllülere Trüf Avcılığı kursu verilerek trüf mantarlarının rastgele toplanmasının önüne geçilecek bu biyolojik zenginliğimizden daha iyi sürdürülebilir faydalanma sağlanacaktır.
• Ülkemizde doğal olarak yetişen trüf türleri tespit edilerek coğrafik dağılımı ve haritalaması yapılacaktır.
• Odun dışı ürün olarak doğal trüf türlerinin toplanması, trüf pazarının oluşması, trüf kültivasyonunun teşviki,
özel ağaçlandırmanın artması ile kırsal kesime alternatif istihdam alanı sağlanacaktır.
• Ülkemizde doğal olarak yetişen trüf mantarlarının tanıtılarak, trüf mantarının ülkemiz mutfak kültürüne girmesi sağlanacaktır.
• Trüf mantarı ile ilgili çalışmalar trüf hakkındaki farkındalığı arttıracağından, orman köylülerine yeni bir gelir kapısı olacaktır.
• Oluşturulacak doğal ve yapay trüf bahçeleriyle trüfün kültivasyonunun yapılabilirliği gösterilerek yerel halka alternatif istihdam alanı sunulacaktır.
• Orman ağaçlarının gelişimine, mikorizal ilişkinin sağladığı faydaya dikkat çekilerek ormancılık sektöründe ektomikorizal fidanlardan yeterince yararlanılması sağlanacaktır.
• Ülkemizin önemli bir biyolojik zenginliği olan trüf türlerinin yaşam döngüsü ve bitkilerle yapmış olduğu ektomikorizal ilişki anlatılarak, toplanması sırasında oluşacak hatalar azaltılacak doğal dengenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması sağlanmış olacaktır.
• Yabancı turistlerin, trüf damak zevkini ülkemizin, turistik tesislerinde de arıyor olmasından dolayı, yurtdışından trüf alımı yapılmaktadır. Trüf üretimi ile büyük bir turizm potansiyeline sahip ülkemizin trüf ihtiyacı, iç
kaynaklardan karşılanmış olacaktır.
• Doğa ve kültür turizmi yanında ülkemizde ekoturizmin oluşmasına da katkı sağlayacaktır.

16- Bu eylem planına ilaveten “Trüf Ormanı Tamimi” ve arazideki uygulamaları düzenleyen “Trüf Mantarı Faydalanma Planları” bulunmaktadır.

Problemler ve Öneriler

17-Türkiye’de trüf bahçelerin kurulması ve bunlardan ürün alınması için uzun süreler geçmesi gerekmektedir. Bahçe sahiplerinin trüf hakkında eğitilmesi ciddi önem arz etmektedir.

18- Şu anda ormanlarda doğal olarak var olan mantarların tespiti ve haritalandırılması gerekmektedir. Bu ormanlara “Trüf Üretim Ormanı” gibi özel bir statü verilmesi uygun olacaktır.

19-Trüf ormanlarının yakınlarındaki köylülerin oldukları yerde eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir.

Bazı alanlarda yıl boyu faaliyet gösterecek “Trüf Mantarı Eğitim Merkezleri” kurulabilir. Bu eğitim merkezlerinde farklı gruplara 2-3 günlük eğitimler düzenlenebilir. Yöresel şartlara dayalı olarak bazı bölgelerde yılın 10 ayında trüf mantarı görülebilmektedir.

Sistemin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir hale getirilmesi için öncelikle eğitici ekibi oluşturulmalıdır.

Mesela Çorum’da yağmurlara bağlı olarak,

Haziran-Ağustos aylarında yaz trüfü – Tuber aestivum çıkmaktadır.

Ağustos-Ekim-Kasım aylarında Tuber osinatum,

Kasım-Aralık-Ocak aylarında ise Tuber macrosporum bulunmaktadır.

Bu doğal yayılışa ilave olarak sulama ile mantarların sürekliliği sağlanabilecektir.

Trüf mantarlarının daha çok bozuk meşe alanlarında olduğu için özellikle yakacak odun üretimi ile rekabet etmesi gerekmektedir.

Trüfle ilgili akademik çalışma ve akademisyen ihtiyacı bulunmaktadır.

Trüfte Uluslararası İşbirliği

Trüfle ilgili ilk bilgiler Avrupa’dan gelmiştir. Türkiye’de kurumsal yapı oluşmaya ve sistem gelişmeye başlamıştır.

Bu kapasite gelişimi ile birlikte başta İran ve Orta Asya Cumhuriyetleri olmak üzere, diğer ülkelerde işbirliği talepleri gelmeye başlamıştır.

Türkiye’nin bölgesel işbirliğini geliştirme imkanı bulunmakta olup, bu konuda FAO ile de işbirliği yapılabileceği değerlendirilmektedir.